Paraja është një temë e vazhdueshme bisede mes drejtuesve të organizatave jofitimprurëse. Ata shpesh pyesin: Sa na duhen? Ku mund ti gjejmë? Pse nuk ka më shumë? Në periudha të vështira ekonomike, këto lloj pyetjesh bëhen më të shpeshta dhe më të ngutshme.
Fatkeqësisht, përgjigjet shpesh nuk janë të disponueshme dhe kjo për shkak të një situate jo fort të qartë në mjedisin e financimeve, e cila më pas sjell pasoja jo shumë pozitive. Kur jofitimprurësit dhe burimet e financimit nuk përputhen mirë, paratë nuk shkojnë në pjesën ku është më e nevojshme. Shumë shpesh, rezultati është që programet premtuese shkurtohen, zvogëlohen, ose kurrë nuk fillojnë. Dhe kur sasia e parave bëhen të ngushtë, një përleshje kaotike për mbledhjen e fondeve ka më shumë të ngjarë të ndodhë.
Një model financimi është një qasje metodike dhe e institucionalizuar, për ndërtimin e një baze të besueshme të të ardhurave që do të mbështesë programet dhe shërbimet themelore të një organizate. Ndërsa është praktikë e zakonshme në mesin e shumicës së jofitimprurësve për të kërkuar fonde nga burime të shumta, hulumtimet kanë treguar që 90 përqind e jofitimprurësve më të mëdhenj kanë përqafuar modele fondesh të ndërtuara rreth një burimi të vetëm mbizotërues të të ardhurave (të tilla si një grup qeveritar, një korporatë ose një individ donatorëve).
Modele të ndryshme financimi i përshtaten organizatave të ndryshme jofitimprurëse, në varësi të misionit dhe programeve të tyre. Modelet e financimit përcaktohen dhe dallohen nga njëri-tjetri bazuar në tre karakteristika:
(1) llojin e financimit (p.sh. qeveria ose individi),
(2) vendimmarrësi i financimit (p.sh., administratorët e qeverisë ose individët e pasur),
(3) motivimi i financuesit (p.sh. altruizmi ose interesi vetjak).
Persë janë të domosdoshme modelet alternative financiare në Shqipëri?
Aktualisht ndërmarrjet sociale po përballen me një mungesë të theksuar fondesh, si një barrierë e konsiderueshme për idetë e reja, por edhe për zgjerimin e mëtejshëm të aktivitetit. Ndërmarrjet sociale nuk duhet vetëm të mbulojnë shpenzimet e përditshme si për shembull pagat apo shpenzimet administrative, por gjithashtu shpenzime të tjera financiare.
Kryesisht financimi i organizatave është i përqëndruar më shumë në modelin e grantdhënies, donacione, grumbullimi i parave (fundrising) ose përmes kredive bankare. Në fakt organizatat jo fitimprurëse shprehen jo shumë të kënaqura për këto modele financimi.
Në lidhje me situatën financiare në Shqipëri, aktualisht nuk e ekziston asnjë linjë kreditimi e cila i referohet specifikisht OJF-ve apo Ndërmarrjeve Sociale. Gjithashtu duhet thënë se një numër i konsiderueshëm drejtuesish të ndërmarrjeve sociale shprehen se të bazohesh shumë në grante është një strategji e rrezikshme, duke qenë se grantet individuale janë të limituara në kohë dhe nuk janë shumë të qëndrueshme në terma afatgjatë. Metoda e grantit mund gjithashtu të ulë motivet e liderëve dhe punonjësve për të profesionalizuar aspektin e biznesit, çka sjell përkeqësimin e klimës së biznesit, me fjalë të tjera, duket se ka një nevojë të thellë për mundësi të tjera financimi përveç atyre tradicionale.
Për këtë arsye, Auleda në kuadër të projektit IDEA- Zhvillim i Investimeve dhe Veprime Fuqizimi, i financuar nga Bashkimi Evropian, po punon për ndërtimin e modeleve financiare alternative që mund të ofrojnë akses në fonde për ndërmarrjet sociale.
Më poshtë janë të renditur tre modelet kryesore:
Modeli I – Modeli Match Funding
Në modelin Match Funding, fondacionet qeveritare ose ato private përputhen me investimet e bëra nga investitorët privatë (fondet e pensioneve, bankat, fondet e ndërsjella, etj.) me paratë e tatimpaguesit ose dhurimet filantropike. Investimet private zakonisht kalojnë përmes një organizate ndërmjetëse (p.sh. fondi i investimeve ose OJQ) me ekspertizë dhe njohuri të veçantë për ndërmarrjet sociale dhe tregun në të cilin ata operojnë.
Në mënyrë tipike, investimet private përputhen një me një nga fondacionet e përfshira ose burimet qeveritare. Shlyerja (interesi, aksioni në fitim, etj.) mund të kthehet ose drejtpërdrejt te investitorët siç ilustrohet në modelin më poshtë, ose mund të paguhet në organizatën ndërmjetësuese, e cila nga ana e saj e shpërndan atë midis investitorëve të përfshirë.
Tabela e mëposhtme ilustron modelin, përfshirë aktorët e përfshirë dhe rrjedhën e kapitalit:
Modeli është tërheqës për investitorët privatë, të cilët, krahasuar me zonat që nuk përputhen, potencialisht mund të krijojnë një ndikim më të madh për të njëjtin investim, kështu rrit atraktivitetin e investimit. Sa i përket qeverive dhe fondacioneve, modeli “Match Funding” paraqet një mënyrë për tu siguruar që fondet e investuara në sektorin e ndërmarrjeve sociale plotësohen nga fondet e sektorit privat. Për më tepër, çdo fitim i mundshëm është ri-investuar në ndërmarrjet e tjera sociale.
Kështu që, modeli është shpesh një alternativë e favorshme dhe më e qëndrueshme në krahasim me një qeveri ose fondacion të financuar nga një investim i jashtëm. Ndërmarrjet sociale përfitojnë nga investime më të mëdha dhe nga fakti që bëhet më e lehtë për të bindur investitorët privatë për të investuar në ndërmarrjet e tyre. Në të njejtën kohë, investimet i bëjnë presion ndërmarrjes sociale të arrijë kritere të caktuara të performancës dhe të kthejë investimin (plus kthimet).
Marrëveshje të ndryshme bëhen shpesh për sa i përket mënyrës se si masa e pagimit ndahet midis investitorëve privatë dhe fondacioneve të përfshira ose institucioneve qeveritare. Për shembull, shlyerja mund të ndahet në bazë të pjesës së investimit të përgjithshëm të bërë, ose mund të bëhen marrëveshje vartëse, kur, për shembull, investimet e bëra nga investitorët privatë janë në vartësi të atyre të fondacioneve ose institucioneve qeveritare.
Modeli II – Modeli i Fondit të Kapitalit
Në modelin e fondit të kapitalit, një ose më shumë investitorë privatë ose fondacione, vendosin investime afatgjata në një fond kapitali, i cili nga ana tjetër vendos investime individuale në ndërmarrjet sociale. Në mënyrë tipike, ndërmarrjet sociale duhet të plotësojnë disa kritere dhe të kalojnë një proces aplikimi, ku ata janë duke u verifikuar me kujdes përmes proceseve të ndryshme të kujdesit të duhur.
Investimet e vendosura në ndërmarrjet sociale zakonisht shoqërohen me mbështetje jo-financiare në formën e mentorimit, mësimdhënies apo edukimit. Fondi i kapitalit madje mund të kërkojë një vend në bordin e kompanisë si një kusht për investimin. Institucionet qeveritare mund të luajnë një numër rolesh të ndryshme në këtë skemë, por në shumicën e rasteve, ata financojnë operimet e përditshme dhe administrimin e fondit të kapitalit, ose ata financojnë mbështetjen jo-financiare të ofruar për ndërmarrjet sociale. Investimet e bëra në ndërmarrjet sociale janë zakonisht kredi të favorshme me interesa të ulëta dhe periudha të gjata ripagimi në krahasim me kreditë e zakonshme bankare. Ata zakonisht paguajnë fondin e kapitalit, i cili nga ana tjetër ua paguan investitorët privatë.
Figura më poshtë ilustron modelin – përfshirë aktorët e përfshirë dhe rrjedhën e kapitalit:
Për investitorët privatë modeli i Fondit të Kapitalit është një skemë e njohur. Për ta, atraktiviteti i skemës varet kryesisht nga dy faktorë:
1) Sektori ne vetvete, profesionalizmi dhe besueshmëria e fondit të kapitalit, nga i cili varen për të siguruar një kthim të fortë;
2) Mekanizmat e aplikuar të sigurisë ose mbështetjes, të cilat minimizojnë rreziqet e përfshira dhe zbutin kostot që lidhen me kushtet e favorshme, në të cilat sigurohen investimet e ndërmarrjeve sociale.
Fondacionet zakonisht luajnë rolin e investitorëve, por shpesh në kushte të ndryshme sesa investitorët privatë. Në disa raste, investimi i tyre është në vartësi të investitorëve privatë, që do të thotë se ata janë të fundit që marrin pjesën e tyre të çdo kthimi financiar domethënë. ata janë ata që vuajnë më shumë në rast të mospagimit. Në raste të tjera, imazhi përmbyset, ku investitorët privatë janë ata që mbajnë rrezikun kryesor.
Kjo varet nga preferencat dhe strategjitë e palëve të përfshira dhe mekanizmat e sigurisë që janë pjesë e përcaktimit në fjalë. Fondacionet që nuk ofrojnë investime sociale (p.sh. sepse kartat e tyre nuk lejojnë kthime financiare) mund të bëjnë një donacion për fondin e kapitalit, i cili mund të përdoret për të financuar garancitë e kredisë ose për të mbuluar kostot që lidhen me normat e ulëta të interesit dhe periudhat e gjata të ripagimit.
Institucionet qeveritare nuk duhet domosdoshmërisht të jenë pjesë e këtij modeli, dhe në shumë organizime në të gjithë botën, nuk janë kështu. Kur ata janë të përfshirë, ata zakonisht kontribuojnë shuma vjetore fikse për të mbuluar mbështetje jo-financiare ose kostot operacionale të ndërmjetësit.
Mbështetja jo-financiare krijon vlerë për ndërmarrjet sociale pavarësisht nga suksesi i investimit dhe mund të zgjerohet gjithashtu për të mbuluar ndërmarrjet sociale që nuk kanë arritur një investim. Për qeveritë, përfshirja në këtë skemë shpesh vlerësohet si një sipërmarrje me rrezik të ulët, e cila nuk shtrembëron konkurrencën duke favorizuar një ose disa ndërmarrje mbi të tjerët.
Modeli III- Modeli i Obligacioneve të Ndikimit Social
Skema e Obligacioneve të Ndikimit Social (ose Pagesa për Suksesin / Pagesën me skemën e rezultateve) bashkon burimet e qeverisë, investitorëve privatë dhe ndërmarrjeve sociale rreth përkrahjes së realizimit të zgjidhjeve inovative për problemet sociale. Një lidhje e ndikimit social është një variant i veçantë i një pagese nga kontrata e rezultateve në të cilën ekziston një lidhje financiare që mundëson ngritjen e financave që në fillim ndërsa pagesat e rezultateve bëhen ose në fund ose në piketa gjatë kontraktimit të këtij modeli, investitorët privatë bëjnë një investim afatgjatë me një ndërmjetës të pavarur, i cili nga ana tjetër vendos investime individuale në ndërmarrjet sociale që ofrojnë zgjidhje të dokumentuara dhe efikase për sfidat sociale.
Efektet sociale të krijuara nga aktivitetet e ndërmarrjes sociale individuale sjellin përfitime ose kursime specifike për institucionet qeveritare të përfshira në formën e punësimit (duke ulur përfitimet e papunësisë), shëndetin e përmirësuar (kostot më të ulëta të trajtimit dhe kujdesit) ose përmirësimit të statusit shoqëror (më pak kostot e lidhura me programet sociale), etj. vlera e gjeneruar më pas llogaritet me kujdes, duke rezultuar në një shumë specifike, e cila më pas i kthehet ndërmjetësit nga institucioni qeveritar. Nëse vlera e shtuar nga ndërmarrjet sociale të përfshira në skemë është më e lartë se ajo që u investua fillimisht në to, shuma kryesore si dhe një kthim i investimit i kthehet investitorëve privatë.
Modeli është veçanërisht me interes për institucionet qeveritare për të cilat shpesh është një ushtrim i vështirë për të vlerësuar suksesin e mundshëm të nismave sociale lokale para se ato të fillojnë. Ky është shpesh një ushtrim shumë i ndërlikuar dhe i kushtueshëm. Në skemën e Obligacioneve të Ndikimit Social, institucioni qeveritar i përfshirë mbahet pa rrezik, vetëm duke paguar rezultatet që janë arritur, në të njëjtën kohë duke siguruar një mënyrë ligjore për të mbështetur ndërmarrjet sociale. Sidoqoftë, sektori publik mund të mbajë nevojën për të ofruar një shërbim nëse lidhja e ndikimit social dështon.
Për investitorët me ndikim privat, skema paraqet një mënyrë tërheqëse të financimit të ndikimit social, ndërsa në të njëjtën kohë merr një kthim financiar. Në formën e tij të pastër, skema mund të frikësojë disa investitorë të mundshëm, duke pasur parasysh që ata së bashku me fondacionet e përfshira janë ata që mbartin rrezikun e plotë. Në obligacionet e hershme, investitorët nuk do të merrnin asnjë pagesë nëse nuk arriheshin objektivat e rezultateve. Sidoqoftë,
kjo mund të lehtësohet duke përdorur mekanizma të ndryshëm sigurie, siç janë garancitë minimale të kthimit, ndarja e rrezikut ose përputhja e investimeve (shiko një përmbledhje të veçantë për modelin e Match-funding). Marrëveshja gjithashtu mund të jetë e strukturuar për të përzier disa pagesa për shërbim me disa pagesa nga rezultatet.
Mekanizma të tillë do të kërkojnë krijimin e një fondi të dedikuar, për shembull, paratë e qeverisë dhe / ose fondacionit. Një mënyrë tjetër për të rritur atraktivitetin e skemës për investitorët privatë është të aplikohet në një normë fikse të interesit (zakonisht 5-9%), të cilën institucioni qeveritar duhet t’ua paguajë investitorëve (përmes ndërmjetësit) mbi vlerën e shtuar të llogaritur.
Fondacionet shpesh tërhiqen nga skema sepse mobilizon një përzgjedhje të plotë të aktorëve të ndryshëm (dhe kapitalit të tyre) rreth adresimit të së njëjtës çështje sociale. Kthimi financiar, i cili më pas mund të riinvestohet në obligacione të reja të ndikimit shoqëror, gjithashtu bën që kontributet e bëra nga fondacioni të zgjasin më shumë sesa grantet dhe dhurimet tradicionale.
Për ndërmarrjet sociale, skema paraqet një alternativë të qartë për modelet e tjera në atë që investimi mund të kthehet si vlerë e shtuar sociale në vend të vetëm parave të gatshme. Shumë nga mangësitë për ndërmarrjet sociale mund të zgjidhen duke krijuar kontrata të strukturuara më mirë dhe siguri më të gjatë të financimit.
Ekzistojnë variante të ndryshme në obligacionet e ndikimit shoqëror. Në të ashtuquajturin “SIB të menaxhuar” ndërmjetësi është i pavarur nga tre aktorët e tjerë (investitorët privatë, ndërmarrja sociale dhe qeveria). I afrohet investitorëve potencialë dhe mbledh investimet e tyre, bën dhe gjurmon investimet e bëra në ndërmarrjet sociale, mat efektet sociale të krijuara nga ndërmarrja sociale, dhe llogarit vlerën e saj për të lejuar qeverinë që të paguajë si duhet ndërmjetësuesin dhe, nga ana tjetër, , investitorët privatë.